Anekdotische roman vol obsessies
De autobiografische debuutroman van Bart Meuleman is een aaneenschakeling van smakelijke anekdotes, vreemde voorvallen uit zijn jeugd, obsessies en literaire overpeinzingen. Het is het relaas van een jongen die zich niet thuis voelt in het bekrompen milieu van zijn geboortedorp, maar die tegelijk niet kan aarden in de grote stad. Hoeveel kunst hij ook opsnuift, hij is en blijft een dorpsjongen.
Schrijver en regisseur Bart Meuleman heeft al enkele poëziebundels op zijn naam staan. Verder is hij bekend als essayist over onderwerpen als popmuziek, televisie en poëzie. Met Paul Verrept werkte hij aan een serie kinderboeken. De literaire duizendpoot voegde dit jaar een nieuw genre aan zijn oeuvre toe – een roman: De jongste zoon.
Sommige passages weten kort te boeien, maar door de overdaad aan opeenvolgende verhalen die slechts minimaal verband met elkaar houden, verslapte mijn aandacht al snel. Niet dat de eigenaardige voorvallen uit Meulemans jeugd niet interessant genoeg zijn, maar deze beslaan slechts een klein deel van het verhaal. De term ‘roman’ (die trots op de voorkant van het boek prijkt) is daarom geen goede benaming voor dit debuut. Het boek heeft eerder iets weg van een verhalenbundel, met één duidelijk doorlopend motief: de rivier de Aa. Die kabbelt als eenzame rode draad door de roman. De Aa verbindt weliswaar plekken, anekdotes en personages aan elkaar, maar een duidelijk plot blijft uit.
Vervreemdend
De passages over de ontluikende seksualiteit van de dan nog jonge hoofdpersoon doen denken aan Kartonnen dozen van Tom Lanoye. De deels herkenbare, anderzijds vervreemdende stukken over Meulemans eerste seksuele ervaringen worden op eenzelfde losse manier geschreven: alsof het de normaalste zaak van de wereld is.
Bepaald memorabel is het verhaal hoe het hoofdpersonage voor de eerste keer een pornofilm ziet. Zijn tante zet de dvd aan als hij, zoals gebruikelijk, langskomt voor zijn zakgeld en iets te drinken, zodat hij de film wel móét zien. Met de afstand van de oudere verteller kijkt de man schijnbaar onaangedaan terug op die dag:
‘Het tafereel heeft een soepel ritme dat nergens hapert, alleen maar harmonie uitstraalt. Mooi is het niet wat ik zie, dat besef ik wel, ik hou ook niet van de taal die ik hoor, maar de beelden zijn onafwendbaar aantrekkelijk. Ik mag het bijna niet denken, maar eigenlijk wil ik erbij zijn. Ik wil dáár zijn, in die bestelwagen. Het gaat er zo gemakkelijk aan toe.’
De afstand die de verteller inneemt ten opzichte van zijn eigen verleden werkt vervreemdend. Helaas weet Meuleman die vervreemding niet vast te houden en zorgt die distantie ervoor dat er geen enkele vorm van identificatie met de hoofdpersoon mogelijk is. De geschiedenis van de dorpsjongen wordt op zakelijke, rustige en vooral zeer onaangedane toon verteld. Net als de rivier blijft het verhaal voortkabbelen. De eerste verliefdheid, hitsige fantasieën in bed – niets zorgt voor een stroomversnelling.
Hoewel het vertelde soms bepaald schokkend, buitengewoon ontroerend of sterk herkenbaar is, blijft de toon afgemeten-afstandelijk. Je kunt de schrijver niet betrappen op empathische gevoelens ten aanzien van zijn jongere ik; eerder lijkt hij hem als een interessant studieobject te beschouwen. Daardoor slaagt de roman er nergens in je te raken.
Ademloze bewondering
Vooral de obsessies en fascinaties van het hoofdpersonage worden breed uitgemeten. De protagonist blijkt een bijna ademloze bewondering te koesteren voor tal van architecten, schrijvers, regisseurs, acteurs en muzikanten. Dat had de roman zeker interessant kunnen maken, mits Meuleman zich in zijn pagina’s lange uitweidingen over bouwwerken, parkjes, huizen, films en de levens van bewonderde kunstenaars wat had kunnen inhouden. Soms is het eerder alsof je Wikipedia zit te lezen dan een literaire roman.
De jongste zoon biedt een bijzondere inkijk in het verleden van Meuleman. Het debuut bevat zonder meer sterke passages die me bij zijn gebleven, maar dit blijft helaas beperkt tot enkele geïsoleerde gevallen. Als roman is Meulemans eersteling niet helemaal geslaagd, maar als biografische schets verrast De jongste zoon soms met scherpe formuleringen en herkenbare situaties.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
