Een wereld van woordgrapjes en malle associaties
[Recensie] Over de snelweg rijdt je naar Welkom. Je vervolgt je reis naar de haven van Vaarwel en neemt daar de pont naar Weerzien. Je kwam uit het land van Thuis. De dorpen Woensdagmiddag, Automatische piloot, Bij ons, Verstikken en Troost vormden het achterland. Misschien ga je naar de stad waar tegenover het Waaggebouw het Wingebouw staat en waar in het Museum Park Ivoren Torens zijn. Gedroomde landen en steden, het is een oud genre. Je hebt ze in geschreven vorm, de utopieën, maar er zijn ook mensen die er een landkaart van maken, hele atlassen zelfs.
Veel van deze verzonnen plattegronden gaan over geofictie: er wordt een stad of land gecreëerd dat lijkt op een ‘echte’ stad. Maar er zijn meer mogelijkheden. Je kunt ook een landkaart maken van een innerlijke wereld of een atlas van alle aspecten van een mensenleven. Het is dit laatste dat Jean Klare en Louise van Swaaij ondernamen met De Grote atlas van de Belevingswereld (2011). Nu is er een kleine, herziene versie van slechts 15 bij 18 centimeter, een leuk idee voor wie een betaalbaar cadeautje zoekt.
Je kunt reizen langs Verandering, Liefde en creatie, Genieten en Haute Cuisine om maar wat te noemen. Je kunt lachen om de vondst van Groei, Wikken en Wegen op de kaart van Bergen van Werk. Ik zie al een sinterklaasgedicht voor mijn altijd weifelende geliefde over de eilandengroep met de plaatsen Weetjewel, Cliché, Zogezegd en nog meer in de Zee van Mogelijkheden. Kortom: volop mogelijkheden om te dromen of verder te fantaseren.
In een onderhoudend voorwoord beschrijft Arie van den Berg niet alleen waarom deze atlas volgens hem uniek is, maar geeft hij ook een aantal voorbeelden uit de geschiedenis van verzonnen landen en steden, die op landkaarten natuurgetrouw werden afgebeeld.
Het meest tot de verbeelding sprekende geval kwam van de Fransman George Psalmanazar die aan het begin van de achttiende eeuw beweerde dat hij van het geheimzinnige eiland Formosa afkomstig was. Nu is Formosa een bestaand eiland, tegenwoordig Taiwan geheten, maar Psalmanazar maakte er iets heel anders van. Omdat hij van een vreemd en woest land zei te komen, wekte het geen argwaan toen deze heiden zich door de bisschop van Londen liet dopen en lid werd van de Anglicaanse kerk. De bisschop luisterde naar zijn verhalen over het eiland, die door Psalmanazar tot in detail werden uitgewerkt en waarvoor hij zelfs een taal met grammatica en syntaxis ontwierp. De bisschop stuurde de Formosaan naar Oxford om die taal te gaan doceren aan toekomstige zendelingen naar het eiland. Uiteindelijk viel Psalmanazar door de mand. Maar de goedgelovigheid van de bisschop moet men niet te snel hekelen. Er zijn meer voorbeelden bekend. Jonathan Swift rapporteert dat toen in 1726 Gullivers Travels van de persen rolde hij een man sprak die hem met grote stelligheid vertelde dat er een fout in zijn boek stond. Mr. Gulliver woonde niet in Redriff, zoals Swift had geschreven, maar in Wapping. De man had het van de kapitein zelf gehoord. Het schijnt dat Swift heeft geantwoord: “Dat verbaast me niks. Eergisteren ontmoette ik een Ierse bisschop die meende dat er wel meer leugens in Gullivers Reizen staan.”
Gedroomde reizen, nepkaarten en atlassen van zaken die je in kaart kan brengen, wie doet er nooit aan? Een van mijn kinderen had een fase dat hij fantasiekaarten maakte. Als ik er nu aan terugdenk hoe hij hier aan tafel zat op regenachtige middagen, precies op dezelfde plaats waar ik nu deze recensie schrijf, dan denk ik dat die gedrukte kaarten leuk zijn, maar dat het echte plezier toch zit in het ontwerpen van al die onzin.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
