Groningse Van Gogh eindelijk in het zonnetje
[Recensie] “Ziehier een kunstenaar, die zich in zijn techniek nog niet geheel zelfstandig heeft weten te maken (in kleur en opzet wekken enkele zijner schilderijen herinneringen aan Van Gogh […]), maar die er reeds volkomen in is geslaagd om in elk zijner werken de persoonlijke noot te brengen van zijn socialistische bewogenheid,” aldus kunstrecensent Paul F. Sanders in 1930 in Het Volk over het werk van de Groningse schilder Henk Melgers (1899 – 1973). De vergelijking tussen Melgers en Vincent van Gogh werd wel vaker gemaakt. Helemaal verwonderlijk is dat niet, want de thematiek tussen Van Gogh en Melgers is niet te missen: beiden schilderden met hartstocht het boerenleven van landarbeiders, velden, akkers, zaaien, oogsten. De zon heeft bij beide schilders een hoofdrol, het warme goudgele geel van Van Gogh lijkt hier en daar wel gekopieerd door Melgers. De korenaren zijn vol en rijp, er lijkt genoeg te eten. Lijkt, want net als Van Gogh had Melgers oog voor de armoede op het boerenland. De landarbeiders konden werken wat ze wilden, vaak was er toch niet genoeg eten. Ook sombere werken over het platteland. Bij Melgers zijn dat vooral houtsneden, waarin hij commentaar geeft op de economische ongelijkheid. Dat levert net als bij Van Gogh in diens Nuenentijd, beelden op van verwrongen koppen van mensen die krom lopen en voor wie het leven veel te zwaar is. In de houtsneden ziet bovengenoemde recensent meer een verwantschap met de geëngageerde Vlaamse kunstenaar Frans Masereel.
Ook Melgers had linkse sympathieën. Hij was socialist in hart en nieren. Zijn werk beschouwde hij ook als socialistisch en hij wilde zich inzetten voor de sociale strijd. Als lid van de Socialistische Kunstenaarskring werkt hij lange tijd voor de socialistische pers, waarvoor hij tekeningen en etsen maakt. Ook was hij een behoorlijke tijd lid van de Groningse kunstenaarskring De Ploeg en exposeert hij samen met bekendere leden van de groep zoals Jan Wiegers, Johan Dijkstra en Jan Altink. Ook met de andere De Ploegleden heeft Melgers gemeen dat het boerenleven een centraal thema is in hun werk. Toch zal hij een soort van haat-liefde ontwikkelen met De Ploeg. Dan is hij weer lid en werkt hij enthousiast samen, dan weer heeft hij er genoeg van en verbreekt hij het contact omdat hij de andere De Ploeg leden niet geëngageerd genoeg vindt.
Melgers groeit op in een Gronings weeshuis, zijn beide ouders overlijden kort na elkaar, voor zijn derde verjaardag. Zijn talent voor tekenen en schilderijen wordt al snel onderkend, hij volgt diverse cursussen en opleidingen. In het weeshuis krijgt hij een hekel aan religie en ongelijkheid. Zodra hij achttien is en op eigen benen staat, gaat hij naar Amsterdam om zijn geluk te beproeven. Hij zal in zijn leven wisselend in Amsterdam en Groningen of in de buurt van Groningen wonen. Het lijkt erop dat Melgers nergens goed kan aarden. Ook de voortdurende armoede van de schilder, hij verkoopt weinig, maakt dat hij het telkens weer ergens anders probeert.
Als gezegd zijn er de nodige raakvlakken met Van Gogh; of hij de schilder bewonderde wordt niet beschreven in de recent verschenen studie De onbekende wereld van Henk Melgers. Deze monografie verschijnt bij de tentoonstelling die deze zomer aan hem is gewijd in het Verhildersum Museum in Leens, provincie Groningen. Het boek schetst het leven van Melgers en laat de ontwikkeling van de schilder zien. In zijn jeugd zou je inderdaad zijn werk geïnspireerd door Van Gogh noemen, maar gaandeweg verandert de thematiek en stijl. In de jaren dertig wordt zijn schilderkunst zowel felgekleurder als realistischer. Bij sommige stukken denk je eerder aan Jan Sluijters dan aan Van Gogh. Na de Tweede Wereldoorlog dringen regelmatig surrealistische beelden de schilderijen van Melgers binnen. Levensgrote varkens die naar de maan lonken, vliegende mannen die al dan niet op de rug van reusachtig pluimvee over boerendorpen scheren. Doeke Sijens, auteur van de zeer lezenswaardige en goed verzorgde Melgers-monografie is er niet positief over:
“Vanaf het midden van de jaren vijftig schildert Melgers nog uitzinniger voorstellingen dan eerder, die ook gerelateerd kunnen worden aan volksverhalen, maar waarin de voorstellingen iets grotesks krijgen. Vaak betreft het mensen die in dieren zijn veranderd omdat ze iets misdaan hebben. Er lijkt dan iets evenwichtigs uit zijn werk te verdwijnen. Zijn gebruikelijke subtiliteit is alleen nog terug te vinden in sommige onderdelen van de voorstelling.”
Ik kan het moeilijk eens zijn met Sijens. Mij lijken de naoorlogse werken sleutelwerken in het oeuvre van Melgers, juist omdat ze zo afwijken, juist omdat ze zo experimenteel zijn. Zou het niet kunnen dat Melgers, mogelijk moegestreden door een leven van armoede, met net de Tweede Wereldoorlog achter de rug, kiest voor minder idealistische thema’s? Zijn juist de naoorlogse werken niet interessanter, omdat de thematiek ongerijmd is, ongemakkelijk aanvoelt? Ik moet de tentoonstelling nog gaan zien, maar dat zou zomaar mijn conclusie kunnen zijn.
Van Melgers had ik nog nooit gehoord. Het is goed dat deze onbekende en ondergewaardeerde schilder nu een grote tentoonstelling heeft en er een monografie aan zijn leven en werk is gewijd. Zijn schilderijen zijn sprekender en uitdagender dan dat van de meeste andere De Ploegleden, die vergeleken bij Melgers saai aandoen. De schilder van de felle zonnen in zijn jonge jaren is nu terecht in het zonnetje gezet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
De tentoonstelling MET VERVE | De Wereld Van Henk Melgers is te zien tot en met 31 oktober.
Deze zomer is in Borg Verhildersum het prachtige werk van Henk Melgers te zien, een minder bekend lid van Kunstkring De Ploeg. Zijn werk en zijn leven staan centraal in de lezing van Doeke Sijens, die recent een boek over hem publiceerde.
Melgers groeide op in Groningen en heeft daarna lange tijd in Amsterdam gewoond. Inspiratie voor zijn werk vond hij met name op het Groningse en Drentse platteland. In de lezing zal ook zijn fascinatie voor volksverhalen aan bod komen, evenals zijn sociale betrokkenheid.
Auteur Doeke Sijens houdt op zondag 29 augustus om 14.00 een lezing over Henk Melgers en zijn werk. Aanmelden kan via info@verhildersum.nl
