Een zeer welkom genuanceerd maatschappelijk geweten
Schaduwdenkers en lichtzoekers’ was de titel van de 27e Huizingalezing, gehouden door Louise O. Fresco. Hierin verhaalde ze over het idee dat de huidige mens hard bezig is de wereld om zeep te helpen. Hierbij verzette ze zich tegen de eenzijdige boodschappen van enerzijds de doemdenkers die de wereld door de huidige technologie opgebruikt zien worden, en anderzijds tegen de mensen die vluchten in de New Age-beweging waar de natuur verheerlijkt wordt. Fresco erkent zeker dat er veel mis is in de huidige wereld, maar wil daarbij niet vluchten in een ongenuanceerd tegen-zijn. Deze huidige wereld, met haar vergevorderde technologische kennis biedt mogelijkheden om de genoemde problematiek het hoofd te bieden. Wel moet de mens binnen de westerse consumptiemaatschappij leren bewuster in de maatschappij te staan. Nuchterheid en nuance enerzijds, sociaal en moreel engagement anderzijds, zijn daarmee twee eigenschappen die Fresco in al haar werk, haar boeken, columns, lezingen en functie bij de Verenigde Naties probeert te verweven. Haar nieuwe novelle, De tuin van de sultan van Rome, vormt daar geen uitzondering op.
Deze combinatie van nuance en maatschappelijk engagement is een noodzakelijke bij het leveren van kritiek op onze westerse, gewetensarme consumptiemaatschappij. Zonder die nuance, zonder erkenning dat de wereld van nu helemaal niet alleen maar slecht is werkt kritiek erop uitsluitend averechts. Het laatste waar iemand op zal zitten wachten is een meedelen dat hij of zei het niet begrijpt, dat het hem of haar wel even zal worden uitgelegd hoe erg het allemaal is en dat het allemaal anders moet. Mensen bewuster leren leven doe je niet door ze op een dergelijke elitaire manier te benaderen.
Fresco’s nieuwste werk hangt met kritische blik een vergrootglas boven onze maatschappij. De lezer krijgt een kort verhaal voorgeschoteld van een illegale vluchteling in Rome. In een stad gevuld met rijke toeristen moet deze Arabische jongen door het verkopen van rozen zien rond te komen. Hij wordt uitgebuit door Dalil, zijn baas die hem naar Rome heeft gehaald en hem onderdak geeft en rozen om te verkopen. Het meeste geld dat hij verdient gaat naar Dalil, die met harde hand regeert over een groep jongens die in dezelfde positie zitten als de naamloze hoofdpersoon. Dromend slentert hij met zijn rozen door de straten van de stad der steden, voortdurend achterna gezeten door honger, dorst en angst. Alleen in een park op de Oppioheuvel, ooit de tuinen van een keizerlijk paleis, vindt hij rust. Hier denkt hij na over thuis en over hoeveel geld hij wel niet zou kunnen verdienen. De hoofdpersoon wordt echter hard wakker geschud uit deze naïve dromerigheid wanneer hij getuige is van een brute groepsverkrachting in datzelfde park. Niet langer zal hij nu nog zielig zitten dromen, maar hij zal aanpakken en laten zien wat hij waard is. Met deze bewustwording van zijn realiteit eindigt het boek.
Deze scheiding tussen het objectieve (de wereld, de werkelijkheid) en het subjectieve (het individuele) en vooral het slaan van een brug tussen die twee is een interessant en goed verwerkt aspect aan de novelle. Met de bewustwording van het hoe en wat van zijn eigen leven binnen de maatschappij geeft Fresco een welkome extra dimensie aan een ellendig levensverhaal van een vluchteling. Hiermee ontstijgt het dat enkele verhaal, het verhaal van kritiek op de westerse maatschappij en voorkomt het de hierboven beschreven elitaire benadering.
Jammer is dat deze nuancering zo laat komt. Tot vlak voor het einde is hier nog weinig van te merken en lijkt zelfs Fresco af en toe in de val van het ongenuanceerd tegen-zijn te lopen. Het zielig zijn van de hoofdpersoon druipt er af en toe vanaf, alles is ellendig. In Rome wil hij zo graag ook eens voetballen, maar ja daar heb je een bal voor nodig en een team, en je heb geen bal laat staan vrienden…Thuis was alles niet veel beter, verminkte amandelboompjes, tevergeefse pogingen van kiemplantjes van gerst en tarwe om te groeien, verdorde distels, ja zelfs de roofvogels vallen van de honger en ellende dood uit de lucht.
Maar misschien doet deze kritiek geen recht aan wat De tuin van de sultan van Rome in zijn totaal beoogt te zijn. Het is dan wel geen baanbrekende literatuur. Maar voor een ieder die van bijna poëtisch proza houdt is het best een aanrader. Maar dan vooral omdat het boek poogt een genuanceerd maatschappelijk geweten te kweken. Daar kunnen we nooit genoeg van hebben, zeker nu.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
