Bijzondere vriendschap, somber decor
[Recensie] In 1937 vertrekt de 17-jarige Franz naar Wenen. Hij is opgegroeid bij zijn moeder in een klein dorp aan een prachtig meer. Maar nu hun weldoener is overleden, moet Franz zelf de kost verdienen. Hij wordt de leerjongen van een sigarenboer, een oude kennis van zijn moeder. Elke dag zit hij op een krukje om de kranten en bladen te lezen, want een sigarenboer moet immers goed op de hoogte zijn van wat er speelt in de wereld en wat hij zijn klanten aan leesvoer kan adviseren.
Net als in Een heel leven vertelt Robert Seethaler een klein verhaal over een gewone man, die beïnvloed wordt door de ontwikkelingen van zijn tijd. In 1938 wordt Oostenrijk ingelijfd bij Duitsland, door de Oostenrijkse Hitler. Joodse mensen krijgen het zwaar te verduren. Naast zijn baas leert Franz nog een jood kennen: de beroemde professor Sigmund Freud, die regelmatig in het winkeltje kranten en rookwaar koopt. Franz vraagt hem om raad. Hij krijgt het advies om een meisje te zoeken, maar dat levert enkel problemen op. Wie kan immers nog normaal functioneren als hij verliefd is.
De gesprekken van Franz met Freud zijn prachtig beschreven in De Weense sigarenboer, dat prima vertaald is door Liesbeth van Nes. De professor beseft dat hij ook maar weinig weet van de menselijke geest, ook al heeft hij er dikke boeken over geschreven. Op advies van Freud schrijft Franz elke dag zijn dromen op. Op een dag plakt hij het papier met zijn nachtgedachten op de winkelruit. Dat trekt nieuwe klanten.
“Overdag wilde je eigenlijk helemaal niet weten wat er in de mensen omgaat, bovendien was er van een dergelijke doorsnee-hoofdinhoud toch al niet overmatig veel te verwachten. Maar ’s nachts, dacht hij verder, in de stille donkere uren, zou het er al anders uitzien. Dan zou de voorzichtigheid die ieder eigen is, niet langer in de weg staan, en alle angsten, begeertes en hersenspinsels konden ongeremd door het brein spoken.”
Het is een bijzondere vriendschap tussen de jonge en de oude man, veel dieper dan het contact dat Franz met zijn baas heeft. Die is ook joods, maar met hem loopt het minder goed af dan met Freud, die naar Engeland vlucht. Over Franz zelf is het einde niet helemaal duidelijk. Zijn rustige leven zal nooit meer hetzelfde zijn na de oorlogsjaren. Hij zal het wel nemen zoals het komt, zoals hij altijd heeft gedaan. En af en toe zal hij zijn hart volgen en nieuwe vriendschappen te sluiten.
—
Eerder verschenen op Lalageleest
