Eerste Hulp Bij Opvoeden
Opvoedadvies, je wordt ermee overspoeld – ook als je zelf geen kinderen hebt. Tv-programma’s tonen gezinnen met de meest onvoorstelbare children from hell, die vervolgens met adviezen uit een van de vele zelfhulpboeken in het gareel gehouden dienen te worden. In Een geslaagd leven, het vierde boek van Marian Boyer (1954), staat zo’n familie centraal. Hoe kunnen zij geholpen worden?
[Zie ook de voorpublicatie op Athenaeum.nl]
Boyer begon tien jaar geleden al aan dit boek, vertelde ze in Brands met Boeken, totdat ze getroffen werd door borstkanker. Ze verwerkte haar ervaringen in de roman Fantastisch lichaam (2005) – lees ook het interview dat Daan Stoffelsen met haar had, en de bespreking die daaraan voorafging, waarin hij het een ‘zeer geslaagd commentaar op onoprechtheid’ noemde. Geslaagd was ook de titel, waarin de juiste dosis sarcasme en gelaagdheid besloten ligt. Hoe anders is dat bij Een geslaagd leven, zo overduidelijk ironisch bedoeld dat het niet als een verrassing komt wanneer geen van de personages daadwerkelijk een geslaagd leven blijkt te hebben. En er gaat meer mis.
Het verhaal laat zich simpel navertellen: twee jaar na de dood van Andor bereiden de achtergebleven familieleden zich voor op een herdenkingsetentje. Moeder Winny heeft onderwijl een paar weken in Frankrijk doorgebracht om stoom af te blazen. Vader Sep doet dit bij zijn minnares Franca. Andors tweelingzus Ana komt bij toeval achter haar vaders affaire wanneer zij hem in een soapachtige scène bonbons ziet kopen. (Maar minder cliché is de mooie dualiteit in het vervolg: Sep gaat op weg naar Franca voor seks maar ze is niet thuis, Ana duikt voor de eerste keer het bed in met een schoolvriendje.) Ana loopt vervolgens weg van huis met een bijl in haar tas. Ondertussen drentelen broertje Arni en de gehandicapte Eus, de benjamin van het gezin, rond en probeert Martha, de bemoeizuchtige oma, het gezin te redden.
Laisser faire
De kinderen worden opgevoed volgens het principe van laisser faire: ze worden niet of nauwelijks gehinderd door grenzen of controle. Wanneer Winny terugkijkt op het opgroeien van de tweeling, blijkt dat die zelf mochten kiezen welke sport ze wilde beoefenen. ‘Niets hoefde, alles mocht worden uitgeprobeerd.’ Dat geldt voor alle aspecten van hun opvoeding, en de kinderen doen dus vooral waar ze zelf zin in hebben – en blijken hierin sterk op hun ouders te lijken.
Boyer vertelt zeer conventioneel en dat komt de vaart van het verhaal niet ten goede. Zo geeft ze steeds keurig een achtergrondschets bij het gros van de personages. Ze richt haar kijker op Sep en vertelt vervolgens in een flashback over zijn wilde leven vol verslavingen aan drank en drugs voordat hij zijn vrouw leerde kennen. Even later komt Winny aan bod en weer wordt netjes haar verleden uit de doeken gedaan: ze stamt uit een weinig liefdevol gezin van zeven kinderen, waarin ze aan haar lot over werd gelaten. Haar reactie daarop was nogal eens drastisch.
‘Ze duwde haar vingers in het stopcontact om flauw te vallen, in de hoop dat haar moeder haar naar bed droeg, of ze draaide de hete kraan open tot ze schreeuwde van de pijn, zodat haar moeder bezorgd zou opkijken.’
Zulke terugblikken – hoe kort ze ook zijn – werken wel verhelderd: met zonderlinge ouders is het niet gek dat er wat aan de kinderen mankeert. Maar ze roepen ook een vraag op: had dit gezin niet sowieso problemen gekend, ook als Andor niet was overleden? Waarschijnlijk wel.
Verwarring
Elk hoofdstuk van Een geslaagd leven wordt vanuit een ander personage verteld. Dat kan een vruchtbare methode zijn om ieders persoonlijke rouw om Andors dood te demonstreren. Maar het is meer dan eens slordig uitgewerkt. Vroeg in het boek al, waar een nieuw hoofdstuk begint met de woorden ‘Sep hield van zijn moeder, toch was het soms een rotwijf’, gevolgd door ‘Haar oudste zoon Sep had zich er niets van aangetrokken’, aan het begin van de volgende alinea. Wie vertelt ons nu wat? Zoiets wekt verwarring en onrust. Daarnaast voegt het oogpunt van de ongeveer vierjarige Arni weinig toe, net als dat van Ana’s schoolvriendje.
Het gezin zou gebukt moeten gaan onder de rouw om Andor, maar de personages vertonen zulk eigenaardig gedrag dat dit aan de oppervlakte blijft. De zeventienjarige Ana bevreemdt alleen maar door haar kinderlijke gescheld dat telkens begint met de F van de door haar gehate Franca: ‘Fucktrut, friemelwijf, fuile kut.’ Alleen de gelovige Martha ‘leeft’. Zij lijkt de doodnormale oma die zich oprecht maar net iets te veel met de opvoeding van haar kleinkinderen bemoeit. Maar tijdens een bezoek aan een in stoornissen gespecialiseerde arts blijkt dat haar blik op de werkelijkheid allesbehalve zuiver is.
‘[Martha zei] stellig dat haar kinderen en kleinkinderen niets tekortkwamen of waren gekomen. Niet aan aandacht, niet aan ontwikkeling, niet aan een onderlinge band, en de mogelijke verschillen waren de gewone verschillen. Maar ze hadden één ding gemeen. Ze hadden een geslaagd leven.’
Zo bezit ook Martha, dat is duidelijk, geen greintje realiteitszin – maar juist dat is geloofwaardig (zij lijkt normaal maar is dat niet, de andere familieleden zijn alléén abnormaal). Deze opleving in het verhaal is echter van te korte duur om Een geslaagd leven te redden. En ook het gezin is nog lang niet gered.
