Unieke positie maakt geen uniek boek
Vijftig jaar lang had ze geregeerd op de drakentroon, eerst als regentes voor haar zoon en later voor haar adoptiefzoon en tussendoor als kracht achter de schermen. Zij was de verantwoordelijke tijdens de eerste Sino-Japanse oorlog en de Bokseropstand, tijdens de eerste moderniseringen en, vooral, tijdens de laatste stuiptrekkingen van het eens zo grote Midden-Rijk van China. Om haar heen stierven vele getrouwen en vijanden, maar zij overleefde. Keizerin-moeder Tzu Hsi (Cixi in de Pinyin-transcriptie, 1835-1908) was een van de machtigste vrouwen van de negentiende eeuw. Toch is er over haar persoon weinig bekend.
Al tijdens haar leven werd beweerd dat ze, om de macht te behouden, haar zoons en andere concurrenten rücksichtslos buiten spel zette of, als andere middelen faalden, doodde. Maar er gaan ook stemmen op dat de bronnen van deze beschuldigingen zelf ook allerminst smetteloos waren, omdat ze zich het vijandschap van de keizerin op de hals hadden gehaald en dat met vuige smaad beantwoordden.
Dat is de lijn die de in China geboren en in Nederland opgevoede Mayli Wen (1981) volgt in haar debuut Een vrouw op de drakentroon. Ze portretteert de keizerin-moeder als iemand die wel regelmatig het heft in handen neemt, maar meestal ten prooi valt aan slechte raadgevers. Als Tzu Hsi aan het hof komt als de vijfderangs concubine Yehenara is er echter nog geen sprake van dat ze zulke macht zal krijgen. Ze wordt een van de favorieten van de keizer en beleeft de twee mooiste maanden van haar leven met de keizer. Haar zwangerschap maakt aan het geluk een eind: de geliefden worden gescheiden om de geesten niet te tarten. De scheiding is voorgoed. De keizer sterft snel na de geboorte van zijn zoon Tung Chih. Dan begint de ellende. Samen met de eerste echtgenote van de keizer wordt ze regentes, en onder de namen Tzu An en Tzu Hsi proberen ze een evenwicht te vinden met de machtswellustige politici, de schijnbaar goedbedoelende eunuchen en raadsmannen, de knappe invloedrijke generaals… En met de opstandige groeperingen in het achterland, die Japanse imperialisten en de koloniserende Europese mogendheden natuurlijk.
De ellende sleept zich voort: de jonge keizer blijkt een hedonistische zwakkeling; zijn opvolger te beïnvloedbaar en vooral te progressief. Zij gaan ten onder aan de intriges maar Tzu Hsi blijft steeds met raad en daad aanwezig en stelt uiteindelijk de tweede jonge keizer onder curatele. Zelf blijkt ze echter even beïnvloedbaar tijdens de Bokseropstand. De boksers, een handjevol slechtbewapende, xenofobe terroristen, doden alles wat maar enigszins Europees is, en de keizerin en haar regering laten het maar toe.
Ondanks haar fouten houdt ze stand. Uit Mayli Wens relaas krijg je het idee dat dit komt doordat de traditionalisten simpelweg niemand anders tot hun beschikking hebben om hun bestuur te steunen. Want de keizerin-moeder is helemaal niet zo bijzonder. Haar hobby’s zijn nog steeds die van de jonge concubine: haar pekineesjes vertroetelen, stevige wandelingen door het park maken en toneelvoorstellingen bekijken. Haar beslissingen baseert ze op de raadgevingen van mannen die ze vertrouwt. Helaas maar al te vaak ten onrechte.
Even gewoon als de keizerin-moeder zijn de mensen die haar omringen: de eunuchen zijn nichterige roddelaars, de hofdames domme op uiterlijk gefixeerde wichten en elke man, incluis een enkele eunuch, wil macht. De oppervlakkigheid van de personages wordt nog eens versterkt door het perspectief van de alwetende verteller, die monologues intérieurs vermijdt door meningen en emoties in beschrijvingen op te nemen. Dat perspectief haalt de scherpte uit het verhaal. Hoewel Tzu Hsi duidelijk de hoofdpersoon is, maakt de verteller regelmatig uitstapjes naar de andere personages – ‘Ondanks haar weerzin voelde Lung Yu een steek van jaloezie in haar onderbuik.’ – om vervolgens weer terug te keren naar, in dit geval, een vechtdemonstratie van de boksers aan het hof.
Een vrouw op de drakentroon slaagt in sommige opzichten wel als historische roman: het vertelt een bijzonder verhaal en het wekt de nieuwsgierigheid op. Maar op andere vlakken stelt het boek teleur. Het wil het unieke verhaal vertellen van een vrouw op een unieke positie. Het slaagt er echter vooral in om te illustreren dat een vrouw op een unieke positie zelf nog niet uniek hoeft te zijn. En dat een goed verhaal nog geen garantie is voor een goed boek.
