De verborgen terugkeer van het christendom in Europa
[Recensie] “Vanuit een sofa in een seculiere samenleving die tot voor kort dacht dat elke vorm van identiteit, religieus of seculier, zou verdwijnen in de mars van de geschiedenis, kan het soms moeilijk zijn de buitenwereld te begrijpen”, schrijft David Dessin op zijn blog.
Dessin, filosoof (UA) en adviseur ideologie op de studiedienst van de N-VA, voegde de daad bij het woord, kwam zijn sofa uit en trok de straat op. Hij belandde onder meer op een Chaldeeuws trouwfeest en de viering van een katholieke pinksterbeweging met Filipijnse roots, sprak met een bisschop van de Syrisch-orthodoxe kerk, ontmoette evangelische Pakistani’s, vluchtelingen uit Iran, zevendedagsadventisten uit Ghana, pinksterchristenen uit Congo én uit China (‘de grootste zielenmarkt ter wereld’).
Opvallend detail: om deze tot de verbeelding sprekende verhalen op te tekenen, moest Dessin niet verder reizen dan België, Nederland en Duitsland. In God is een vluchteling wijst hij op frappante cijfers: ruim de helft van de migranten in de Europese Unie behoort tot het christendom. 13 miljoen van hen zijn afkomstig van buiten Europa, tegenover 12 miljoen moslims. En ook in de huidige vluchtelingenstromen bevinden zich veel christenen.
Een Europese religie?
Het is een interessante vaststelling: terwijl Europa de laatste decennia in ijltempo seculariseerde (slechts zo’n vijf procent van de Vlaamse katholieken gaat nog regelmatig naar de kerk), heeft het christendom zich in de rest van de wereld explosief ontwikkeld en verspreid. Het christendom wordt vaak beschouwd als een bij uitstek Europese religie, maar vandaag woont maar liefst twee derde van de 2,2 miljard christenen buiten Europa. En dat ligt niet noodzakelijk aan Europees missiewerk: Dessin legt uit hoe het het christendom zich al verspreidde in de richting van Turkije, China, India en Afrika nog voor het tussen de veertiende en negentiende eeuw een voornamelijk Europese religie werd.
Voor vele van de christenen buiten Europa is het risico op vervolging groot. Dessin verwijst onder meer naar misselijkmakende toestanden in Eritrea. In kampen gebouwd met oude scheepscontainers worden christenen er op grote schaal opgesloten en mishandeld. De auteur windt zich op over het feit dat deze vervolgingen van christenen over het hoofd worden gezien door politiek en media:
“Waarom ligt de wereld niet wakker van de groteske schending van de mensenrechten in Eritrea? Het mag Europese media dan ontgaan, maar containerkampen zoals Mai Serwa en Me’eter zijn hedendaagse concentratiekampen voor christenen: militaire complexen bedoeld om religieuze gevangenen te martelen en uit te putten tot ze sterven.”
Christenen in een postchristelijk Europa
Eens niet-Europese christenen – opgejaagd door honger, oorlog of vervolging – in Europa aankomen, worden ze geconfronteerd met een christendom waarin ze zich amper herkennen. De zogenoemde ‘nieuwe christenen’ verbazen zich over leegstaande kerken en de relatief progressieve houding van kerkleiders als Johan Bonny.
Voor geseculariseerde Europeanen is religie een hoogst individuele kwestie geworden, maar voor heel wat nieuwe christenen is de band tussen heilige boeken en politieke overtuigingen of maatschappelijk gedrag veel evidenter. Hun ideeën over homoseksualiteit of abortus kunnen aanstootgevend klinken, maar wellicht dachten ‘oude christenen’ er enkele generaties geleden ongeveer hetzelfde over. Aan de andere kant zijn sommige kerken ‘moderner’ dan ze lijken. Zo zijn er de zogenoemde prosperity gospels: geïndividualiseerde versies van het christendom, selfservicegeloof waarin de Bijbel vooral wordt gezien als een instrument voor zelfontplooiing en -verrijking.
Origineel verhaal
God is een vluchteling is een erg origineel boek. Dessin bekijkt thema’s als migratie, de vluchtelingencrisis en integratie vanuit een unieke invalshoek en roept interessante vragen op. Hoe ziet de toekomst van het christendom eruit als de koers ervan niet langer wordt bepaald door Europeanen? En misschien vooral: hoe gaan we als samenleving om met de groeiende groep van ‘nieuwe christenen’ die de Bijbel lezen vanuit een volstrekt ander referentiekader?
Dessin verweeft brede historische kennis met pakkende hedendaagse getuigenissen tot een meeslepend verhaal. De reis van het christendom buiten Europa is boeiend en onbekend terrein.
Religie op school?
Dat betekent niet dat ik me kon vinden in alle conclusies van Dessin. Net zoals vele auteurs die een maatschappelijke uitdaging aankaarten, legt ook hij een grote verantwoordelijkheid bij het onderwijs. Volgens Dessin was het grotendeels ontbreken van het christendom in de curricula van het lager en hoger onderwijs enkele decennia geleden nog te rechtvaardigen omdat leerlingen die kennis thuis of in de kerk wel opgelepeld zouden krijgen. Omdat die christelijke achtergrond vandaag ontbreekt in een geseculariseerd Europa, pleit hij ervoor om ‘kennis over de grootste religie van de wereld’ weer mee te geven op de schoolbanken. Vraag is wat Dessin onder die ‘kennis’ verstaat, hoe die wordt aangereikt en welke materie er nog aan bod komt.
Zoals Patrick Loobuyck betoogt in Samenleven met gezond verstand heeft het onderwijs de plicht leerlingen zo goed mogelijk te informeren over wat de mens en onze maatschappij maakt tot wat ze nu is. Religie is daarbij allerminst het beste vertrekpunt. Levensbeschouwing heeft zeker zijn plaats op school, maar door een uitzonderingsstatus te geven aan religies en door kinderen zichzelf te laten identificeren met één bepaalde levensbeschouwing worden hokjes- en wij-zij-denken in de hand gewerkt.
Als godsdienstfilosoof met een christelijke achtergrond wilde Dessin dit boek naar eigen zeggen schrijven “vanuit het standpunt van een hedendaagse, afstandelijke jonge Vlaming, voor een zowel religieus als niet-religieus lezerspubliek.” Voor het grootste deel van het boek slaagt hij daarin, maar doorheen het boek en in het besluit wordt wel duidelijk dat Dessin van mening is dat we in Europa met het christendom iets waardevols verliezen:
“Met het christendom lijken we in Europa ook elke mentale band te zijn verloren met een wereld waar zaken zoals religie, traditie, volk, identiteit, waarheid, goed en kwaad … nog wél belangrijk zijn. We zijn dwergen op de schouders van reuzen, zei Bernardus van Chartres over de Europese christenen. Maar vandaag zijn de reuzen er niet meer. De Afrikanen en Aziaten staan nu op hun schouders en kijken op ons neer.”
Met het idee dat we het christendom nodig hebben als moreel kompas of om ons te identificeren – en zelfs verheffen – als volk brengt Dessin zijn eigen christelijke, Vlaams-conservatieve visie voor het voetlicht. Echter: ook voor wie die overtuiging niet deelt, blijft God is een vluchteling een sterk en interessant boek over de geschiedenis, de uitdoving en de verborgen terugkeer van het christendom in Europa.
—
Eerder verschenen op https://vreemderdanfictie.be/
