Christendom doordrenkt ons DNA
De westerse samenleving is ten diepste schatplichtig aan het christendom, betoogt Tom Holland in Heerschappij. De Britse historicus schreef “een uniek en overtuigend boek”.
[Recensie] Waarom denken we in het Westen zoals we denken? De gelauwerde Britse historicus Tom Holland heeft zich in zijn nieuwste werk een haast onmogelijke ambitie gesteld, namelijk deze vraag beantwoorden. Anders dan in onze modernwetenschappelijke tijd gebruikelijk lijkt te zijn, gaat Holland voor het antwoord op deze vraag niet te rade bij het evolutionaire denken. In plaats daarvan graaft hij in de geschiedenis van wat hij een “diepgaande revolutie die niet meer zichtbaar is” noemt: het christendom.
Als een pointillistisch verhalenverteller stipt Holland in meer dan 2000 jaar christendom voorbeelden aan die wijzen op het revolutionaire aspect van deze traditie: de ideeën van medemenselijkheid en menselijke gelijkwaardigheid. Anno 2020 lijken dit vanzelfsprekende waarden, maar Holland laat zien dat het heel wat heeft gekost voordat mensen deze waarden als vanzelfsprekend zijn gaan ervaren. Van het kruisigen van een misdadiger tot Martin Luther King, van Caesar tot Hitler, van Paulus tot de Beatles, van Origines tot Nietzsche; de onderliggende motieven en waarden zijn volgens Holland telkens onderdeel van hetzelfde revolutionaire verhaal. En wanneer deze revolutionaire kern van het christendom in gevaar komt – al te vaak door toedoen van christenen zelf – dan wordt dit gevaar van binnenuit bestreden.
Deze anekdotische stijl van Holland lijkt zwak, maar door de veelheid en de meeslepende schrijfstijl ga je haast ongemerkt mee in de aannemelijkheid van zijn hypothese. In plaats van dat je droog de christelijke geschiedenis doorloopt, neemt Holland je mee in hoe de christelijke ideeën langzaam gestalte krijgen en bevochten worden, om zich vervolgens bijna geruisloos in het DNA van ons denken te nestelen. Dat dit een provocerend en controversieel boek is, staat wel vast.
Door de populairwetenschappelijke schrijfstijl lijkt het soms alsof je een roman aan het lezen bent. De narratieve stijl en de poging om hetzelfde verhaal in elk decennium terug te vinden, biedt weinig ruimte voor alternatieve interpretaties of kritiek. Want om de westerse moraal een christelijk fundament te geven, moet je andere fundamenten – de rede, een universele moraal, evolutionair gedrag – afwijzen. Dan rijst direct ook de vraag: heeft het christendom de westerse geest gevormd, of was het andersom?
Andere interpretaties dan die van Holland zijn zeker mogelijk. Maar dat doet niet af aan het werk zelf. Heerschappij is een uniek en overtuigend boek juist omdat het zo’n originel en alomvattende aanpak heeft. De details van de vele verhalen en de hoeveelheid feitelijkheden maken het alleen maar indrukwekkender. De grote vraag na het lezen is hoe dit enorme verhaal verder zal gaan. Blijft dit christelijke denken in het DNA van de westerse cultuur verankerd? En zo niet, ligt er voor ons een taak om dit DNA te beschermen, zoals de vele personages in het boek voor ons hebben gedaan? Ongetwijfeld biedt dit boek een nieuw perspectief op de sluimerende discussie over het wel of niet bestaan van ‘onze joods-christelijke cultuur’.
Wat dat betreft is het boek slechts een beginpunt voor verdere dialoog. Holland zelf, als niet-christen, is positief: “Zelfs als de kerken in het westenleeg blijven, lijkt het niet waarschijnlijk dat die normen snel zullen veranderen.”
—
Eerder verschenen in Volzin
