Vier eeuwen in kaarten uitgedrukt
[Recensie] Stad en dorp, land en water in vier eeuwen cartografie luidt de ondertitel van dit mooi uitgegeven boek met kaarten uit de rijke collectie van het Zeeuws Archief in Middelburg. Aad de Klerk publiceerde eerder over de geschiedenis van Zeeland het boek Zeelandia Illustrata, een historisch-topografische atlas van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.
In de Historische atlas van Zeeland staat niet de illustratieve waarde van kaarten voorop – al is die er zeker – maar staat het doel van de kaarten centraal. In totaal zijn 48 kaarten of kaartfragmenten opgenomen. Prachtig is de kaart uit 1504/5 die in vogelvlucht de Schelde laat zien met de indrukwekkende lengte van 5,5 meter. De kaart van Walcheren is zelfs 10 meter lang!
“Ik worstel en kom boven” is het motto van de leeuw die uit het water verrijst op de Zeeuwse vlag. Dit deel van Nederland heeft altijd een enorme strijd tegen het water moeten voeren en het is hetzelfde water waarop vissers hun – moeizame – brood verdienden. Niet altijd kwam men een dijkdoorbraak of overstroming te boven. In Zeeland is dan ook sprake van veel verdronken land en de kaart van de Schelde laat ook zien dat sommige plaatsen sindsdien van de aardbodem zijn verdwenen.
De Sint Felixvloed van 1530 had grote gevolgen voor Zeeland zoals duidelijk wordt op de kaart van Zuid-Beveland uit 1542/3 waarvan het oostelijk deel is overstroomd. Reimerswaal werd door deze vloed een verdronken stad die volledig verdween terwijl het toch de derde stad van Zeeland was.
De vooraanstaande schilder Pieter Pourbus uit Brugge schilderde in de periode 1562 – 1571 een prachtige kaart van Brugge en omgeving met de indrukwekkende afmetingen van maar liefst 6,5 meter breedte en 3 meter hoogte. Deze kaart heeft een geheel eigen, zeer aangenaam karakter en hier staat de decoratieve waarde uiteraard wel voorop.
Verder zijn er prachtige kaarten van Middelburg, Vlissingen en Domburg dat toen, in 1648, nog achter een brede duinenrij lag.
Interessant zijn de militaire kaarten van Hulst uit 1596 dat door de Spanjaarden werd belegerd en één van Veere uit 1811 waar het arsenaal op staat en waar tevens een plan voor nieuwe vestingwerken op staat ingetekend.
De kaart van Gapinge en omstreken uit de 17e eeuw is een zogenaamde tiendkaart, bedoeld voor fiscale doeleinden. De tienden hebben een bijbelse oorsprong waarbij men een tiende van alle inkomsten en producten aan de tempel afstond. Ook de zogenaamde ommeloper heeft fiscale betekenis: het is een veldkaart op grond waarvan waterschapsbelasting werd geheven.
Historische atlas van Zeeland is een boeiend boek met een mooi concept dat wellicht ook bij andere provincies kan worden toegepast. Friesland is bijvoorbeeld een karakteristieke provincie die zich daar uitstekend voor leent.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
