Beslissingen en gevolgen
[Recensie] Op de achterflap van dit boek, in glanzende contrastkleuren, wordt de lezer onmiddellijk geconfronteerd met enkele indringende vragen:
“Op basis van welke factoren nemen we besluiten? – Hoe wel is weloverwogen? – In welke mate zijn alle consequenties van ons handelen te overzien?”
Ruud van der Linde (1967) publiceerde eerder boeken onder het pseudoniem Rolf van der Leest. Van zijn hand zijn Ondeugdelijke spiegeling, De erfgenaam, Verslikt in het leven en Ik, Frederic Brandnetel. De historische, psychologische roman Keerzijde van Oranje is zijn vijfde boek.
Gerjan Crebolder, historieschrijver, schetst in het voorwoord de politieke toestand in Nederland, de achtergrond waartegen dit verhaal geplaatst wordt.
De jaren na ‘De Grote Oorlog’ waren op het gebied van economie, werkgelegenheid en welvaart een periode van stilstand, ja zelfs achteruitgang. Dat was ook zo in het grote gezin van Jan Vermeulen in het Nederlandse Brabant. Van het noodlot werden zij zeker niet gespaard en hoe hard de molenaar en zijn vrouw ook zwoegden, het werd steeds maar moeilijker om de eindjes aan elkaar te knopen. Het enige positieve nieuws voor wat betreft economische vooruitgang, kwam uit Duitsland. Velen zagen hun kans op een beter leven, de manier om uit de armoede te geraken in een lidmaatschap van de NSB, zonder zich vragen te stellen over de eventuele gevolgen voor burgers die een ledenkaart van deze partij bij zich droegen. Jan twijfelde maar wordt lid van NSB in 1935 en zijn vrouw werd lid van NSVO.
“Waarom zouden we de ons toegestoken hand meteen afslaan? […] Als het werkelijk zo is dat we via hem een stukje hulp en bijstand kunnen krijgen, […]” blz.73
De gevolgen waren niet te voorzien, familiaal noch persoonlijk. De publieke opinie, zeg maar het roddelcircuit, maakte het voor de familie Vermeulen niet gemakkelijk. Ook de Kerk deed hierbij een aardige duit in het zakje en na de oorlog volgt de ontnuchtering: ex-NSB’ers werden opgesloten in het Kamp Vught,… landverraders, … In deze context is het motto dat door de auteur werd gekozen gemakkelijk te reflecteren op de gebeurtenissen.
“Als de kleuren van verdraagzaamheid vervagen, dan beweegt de beschaving zich op een hellend vlak.” (Ruud van der Linde)
Gerard, de zesentachtigjarige molenaarszoon, herstellende van een hartinfarct, vertelt het hele verhaal aan zijn kamergenote in het ziekenhuis. Zonder blad voor de mond te nemen, zonder de waarheid geweld aan te doen kijkt hij terug op zijn jeugd, zijn leven als zoon van een NSB’er. De auteur heeft hiervoor een bijzonder concept uitgewerkt: het boek is een aaneenschakeling van korte hoofdstukken, flashbacks die voortdurend wisselen in de tijd, zonder daardoor een storend element te zijn voor de vlotheid. De tien onderdelen, ‘Gesprekken met mijn kamergenote’, kan je in het heden plaatsen, het onvoorwaardelijk delen van een zware last die Gerard en zijn familie hun ganse leven moesten meedragen, als gevolg van één beslissend moment in het leven van zijn ouders. De voornaamste personages zijn zeer nauwkeurig uitgewerkt, voor wat betreft het fysieke, maar door de vele conversaties die er in het boek gevoerd worden kijken we mee in het hoofd van de mensen die dit verhaal ‘maakten’: als lezer kruip je in de huid van de familie en je maakt als het ware een tijdsreis naar het verleden, naar een duistere bladzijde in de geschiedenis.
Van der Linde schrijft op een aangename, vlotte, eenvoudige manier, in een stijl die de lezer prikkelt en nieuwsgierig maakt, een boek over het maken van keuzes in moeilijke tijden en de gevolgen daarvan, over schuld en onschuld, begrip en onbegrip, oordelen en veroordelen, verdraagzaamheid vs onverdraagzaamheid. Tijdens het lezen heb ik vaak gedacht aan het boek De opgang van Stefan Hertmans en ook een enkele keer aan Is dit een mens van Primo Levi – vooral de eestgenoemde – die dit heikele thema behandelen.
Ik vind dit boek groots in zijn eenvoud, de verdienste van de auteur, maar zeker ook een pluim voor de wijze waarop Gerard en Dinie Vermeulen ons een blik hebben gegund in hun wereld, hun levenservaringen en hoe zij omgegaan zijn met het verleden. Ruud van der Linde heeft het waargebeurde verhaal van Jan Vermeulen, zoals zijn zoon Gerard het aan de auteur vertelde, op een zeer serene manier, zonder te oordelen of te veroordelen, bij de lezer gebracht. Het is zeker de moeite waard om te lezen: inzichtelijk én confronterend.
Welke keuze zouden wij in een vergelijkbare situatie maken?
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
