Zelfverslindende dierenliefde
Ga er maar aan staan. Hoe schrijf je een roman na het verrassende, overdonderende en alom geprezen Rachels Rokje? Het lijkt dan ook geen toeval dat de nieuwe roman van Charlotte Mutsaers, Koetsier Herfst, veertien jaar op zich heeft laten wachten. En ook niet dat het hoofdpersonage van die roman, Maurice Maillot, een schrijver is die kampt met een hardnekkig writer’s block.
Maar daar houdt de vergelijking niet op. Zo speelt de roman zich achtereenvolgens af in Amsterdam en Oostende, de twee plaatsen waar ook de schrijfster afwisselend woont en werkt, en wordt hoofdpersoon Maillot dag en nacht vergezeld door zijn hondje Slava, een mogelijke verwijzing naar Mutsaers’ eigen hondje Pieter met wie zij op de achterflap prominent staat afgebeeld. De roman beschouwen als sleutelroman gaat echter te ver, want Koetsier Herfstbevat wel degelijk een opzichzelfstaand verhaal.
Dat verhaal begint wanneer de vereenzaamde Maurice Maillot, wiens leven tot op dat moment vooral bestaat uit eenzame zelfbevrediging en het eten van biefstuk in het plaatselijke Grillhouse, door het Vondelpark loopt en daar een mobieltje vindt. Een Nokia. Hij weet meteen dat die gebeurtenis zijn leven zal veranderen.
‘Welnu, toen ik haar over de drempel droeg, toen ik dit onooglijke gevonden voorwerp, dit suffe plastic prul, dit benige kwekdoosje met zijn heerlijke geur en zijn frisgroene frontje over mijn drempel droeg, kreeg ik de sensatie: daar ga je met je bruid.’
En gelijk krijgt hij. Via de telefoon raakt Maurice in contact met Adolphe Klein, alias Do, een overtuigd veganiste die als vrijwilligster actief is voor het Lobster Liberation Front. Samen met haar collega’s overvalt ze chique restaurants om kreeften uit aquaria te bevrijden en ze vervolgens uit te zetten in zee. Op voorwaarde dat Maurice vegetariër wordt, neemt Do hem mee naar Oostende waar de twee hun ‘huwelijksreis’ beleven. Aan de Belgische kust wil de liefde steeds maar niet echt op gang komen, maar dat weerhoudt hen er niet van om trouwringen aan te schaffen, een huwelijkscadeau uit het plaatselijke museum te stelen en de kerstdagen samen door te brengen, dwalend door Oostende op zoek naar een veganistisch kerstdiner.
Medelijden is een belangrijk thema in Koetsier Herfst, en dan in het bijzonder medelijden met weerloze dieren. Niets voor niets heeft Mutsaers, bij de laatste verkiezingen nog lijstduwer voor de Partij voor de Dieren, haar boek opgedragen aan ‘alle prisoners of compassion, in verleden, heden en toekomst’. De ouders van Maurice brachten hun leven door achter tralies na een aanslag op een dierentuin waarvan de directeur het nijlpaard Benkali levend had gekookt om verzekeringsgeld op te strijken, en ook Do blijkt het slachtoffer van een zelfverslindende dierenliefde. Contacten met familie en vrienden heeft ze opgegeven voor het LLF en de aanblik van een stuk vlees is voor haar ondraaglijk.
‘Dat waarachtig medelijden, medelijden dat je hart doorklieft, dat je domweg overkomt. Zoals verliefdheid. Zoals geilheid. Zoals alles wat ons werkelijk raakt. Dat het niets te maken heeft met zaken als vrije wil, moraal of verstand. Geen fluit, versta je. Omdat het geen keuze is maar een overval. En na die overval beland je in de gevangenis. Je wordt er door je eigen hersens ingegooid.’
Net als in Rachels Rokje is ook in Koetsier Herfst, waarvan de titel is ontleend aan een door Do geciteerd gedicht van haar idool Osama bin Laden, het frivole taalgebruik van Mutsaers indrukwekkend. Het vermogen van de schrijfster om zich in een rake, frisse en volkomen vrije taal uit te drukken wekt ook in deze roman bewondering. Maar waar dat in Rachels Rokjeresulteerde in een wervelende vertelling die zijn kracht van begin tot eind behoudt, daar raakt het verhaal in Koetsier Herfst gelijktijdig met het in het slop raken van de liefde tussen Do en Maurice zijn verrassing kwijt. Ondanks het feit dat Mutsaers haar lezers regelmatig op woordniveau verrast met onverwachte dialoogwendingen, buitengewone observaties en het merkwaardige seksleven van de twee geliefden, verliest het verhaal dat eraan ten grondslag ligt vanaf dat moment zijn kracht.
Misschien is het niet eerlijk om Koetsier Herfst af te zetten tegen zijn succesvolle voorganger, want Mutsaers is er in haar nieuwste roman zonder meer in geslaagd een onderwerp dat haar persoonlijk zeer aan het hart gaat uit te werken tot een leesbare, goed geconstrueerde en coherente roman. Maar toch. Zo warm als van het plooirokje van Rachel Stottermaus werd ik er niet van.
