Schilderen door ‘draadjes’
Wat doen de vijftien schilderijen en pastels van de Napolitaanse kunstenaar Antonio Mancini (1852-1930), een van de belangrijkste Italiaanse schilders van de 19e eeuw, in de Mesdag Collectie in Den Haag? Kunsthistoricus en conservator Adrienne Quarles van Ufford (gespecialiseerd in de 19e eeuw) geeft in haar boek Mesdag & Mancini op een toegankelijke wijze inzicht in de bijzondere relatie tussen Mesdag en Mancini, Mancini’s artistieke ontwikkeling en leven.
[Recensie] Willem Mesdag (1831-1915), bekend van het Panorama Mesdag en zijn zeegezichten werd in kunsthandel Goupil & Cie in Parijs getroffen door het werk van Mancini en kocht in 1876 een schilderij van hem. Hij had een neus voor kwaliteit. Mesdag, oorspronkelijk een zakenman, richtte zich nadat zijn vrouw Sientje in 1866 veel geld had geërfd op het schilderen. Willem en Sientje werden verzamelaars en waren daarin allesbehalve doorsnee. Ze hadden een voorkeur voor werken waaraan je het schilderproces van de kunstenaar kon zien. Ze verzamelden meer dan tweehonderd werken en brachten die onder in een bijgebouw dat ze in de tuin van zijn woning hadden laten optrekken en dat in 1887 het Museum H.W. Mesdag werd.
In 1885 schreef Mancini een brief aan Mesdag met de vraag of hij niet een schilderij bij hem wilde bestellen. Het antwoord was verrassend: hij stelde hem 1225 gulden beschikbaar (een goed jaarloon voor een schilder) in ruil voor schilderijen of studies, preciezer was de opdracht niet. Tot 1905 correspondeerden ze, zorgde Mesdag voor geld ze en liet hij zo’n honderdvijftig werken van Manicini naar Nederland komen. Langzaamaan werd hun verhouding steeds zakelijker. Mesdag was voor Mancini een belangrijke mecenas, maar verdiende er ook behoorlijk aan. Fysiek hebben ze elkaar nooit ontmoet.
De extravagante levensstijl van Mancini komt aan de orde. Hij had altijd geld tekort, betaalde soms in restaurants door een bord te beschilderen, leed aan depressies en kreeg uiteindelijk een relatie met een prostituee, Aurelia, die tevens zijn huishoudster en model was. Mancini maakte naam, bouwde een internationaal netwerk van liefhebbers van zijn werk op. Mensen uit de high society lieten zich graag door hem portretteren. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd hij beschouwd als een van de grote schilders van Italië.
Schilderde hij in de beginjaren voornamelijk realistisch, verfijnd verhalend werk met “aandacht voor gemoedstoestanden en voor de weergave van stoffen en andere materialen”, later wordt zijn manier van werken losser en gaat hij royaler verf gebruiken, gebruikt hij het paletmes. Het interessantste gedeelte van het boek gaat over zijn manier van portretteren en zijn experimenten. Hij was op zoek naar Il Vero (het ware). Hij ontwikkelde een methode, de graticola, een soort ruitjessysteem om een zo waarheidsgetrouw portret te schilderen. Hij zette het model achter een raamwerk van draden, spande voor zijn schilderij eenzelfde raamwerk. Zo kon hij zijn model vakje voor vakje naschilderen. Na het schilderen trok hij de draadjes van het doek los en zag de toeschouwer het ‘ruitjeswerk.’ Dat principe wordt in woord en beeld tot in detail uitgelegd in het boek en we zien op foto’s de kunstenaar op die manier aan het werk. Zo’n kijkje op het werkproces van de kunstenaar geeft het boek meerwaarde. Mancini ging ook andere experimenten aan: met de tube verven, glas, metaal, spiegeltjes, delen van lege verftubes verwerken in zijn doeken om glanzende effecten te bereiken.
Mesdag & Mancini is een mooi vormgegeven boek, goed geannoteerd en voorzien van tips om verder te lezen. Wat Mesdag echt inhoudelijk van het werk van Mancini vond blijft in nevelen gehuld. In zijn Mesdag museum hingen diens schilderijen in ieder geval niet aan de muur Men krijgt een prachtig beeld van Mancini’s ontwikkeling door de vele afbeeldingen, uitvergrotingen, detailopnames.
In de Mesdag Collectie in Den Haag is tot 28 juni 2020 de tentoonstelling Mesdag & Mancini. Eigenzinnig en Extravagant te zien. Een perfect gekozen titel. Het boek levert een grote bijdrage aan de verdieping van deze expositie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
