Uit de lucht geschoten
[Recensie] Neergestort biedt veel bijzonder fotomateriaal dat men in andere boeken niet tegenkomt. Dat heeft alles te maken met het specifieke onderwerp: vliegtuigen die boven Nederland zijn neergestort tijdens de Tweede Wereldoorlog omdat ze door vijandelijke beschietingen te zwaar beschadigd waren. Veel van deze foto’s zijn afkomstig van Heinz Boeke, Bildunteroffizier die als taak had om neergeschoten vliegtuigen vast te leggen. Een aantal foto’s is aangrijpend om te zien omdat er verongelukte vliegers op staan.
De Tweede Wereldoorlog verschilde in militair en technologisch opzicht van de Eerste Wereldoorlog, onder andere doordat de strijd zich voor het eerst ook in het luchtruim afspeelde. Er zijn van 1940 – 1945 zo’n 5500 à 6000 geallieerde en Duitse vliegtuigen boven Nederland neergestort. Daarvan liggen nog zo’n 400 wrakken in de grond en 30 – 50 zijn kansrijk om te bergen. Er worden nog 1085 vliegeniers vermist. De verliezen aan geallieerde zijde waren erg groot: 55.000 van de 125.000 RAF’ers zijn omgekomen terwijl de Verenigde Staten 47.000 mensen van de luchtmacht verloren.
Het zijn tamelijk abstracte getallen maar de persoonlijke verhalen in Neergestort brengen deze geschiedenis tot leven – tot dood zou je vaak beter kunnen zeggen – en ook de ingekleurde foto’s waarmee elk hoofdstuk begint, dragen daar aan bij. De grote getallen die zeker indrukwekkend zijn, komen in deze kleine geschiedenis van mensen tot leven. Gerard Groeneveld vertelt over 15 verongelukte vliegtuigen en hun bemanningsleden, waarvan een aantal omkwam terwijl anderen overleefden. Soms als krijgsgevangene in een Duits kamp of voortgeholpen door het Nederlandse verzet.
De verhalen zijn in chronologische volgorde geplaatst maar staan op zichzelf. Er zit een zekere veelzijdigheid in en verweven met de persoonlijke verhalen is er uitleg over typen vliegtuigen met hun sterke en zwakke kanten in de confrontatie met de vijand. Interessant is ook de voorbereiding die aan een vlucht vooraf gaat en wat er tijdens een vlucht zoal gebeurt. Gerard Groeneveld heeft op integere wijze 15 vluchten gereconstrueerd en deze staan min of meer model voor al die duizenden akties die er hebben plaatsgevonden.
Bijzonder is het verhaal van een Duitse Jood die in 1933 in Engeland studeerde en zich aanmeldde bij de RAF. Hij vliegt mee in een eskader dat in 1941 het centraal station van Hannover, zijn geboortestad, bombardeert en later in dat jaar de hoofdtelefooncentrale in Berlijn. Op de terugweg wordt zijn vliegtuig geraakt en wanneer hij crasht bij Amsterdam wordt hij gevangen genomen.
Voor mij nieuw is wat er wordt verteld over het Duitse luchtafweergeschut in Nederland. Al vanaf 1943 werden er Duitse scholieren ingezet om dit geschut te bedienen, een teken dat er toen al een duidelijk tekort aan inzetbare mannen ontstond. Ik meende dat jongeren pas in het laatste oorlogsjaar werden ingeschakeld. De verliezen aan het oostfront waren aanzienlijk en dat gat kon dus niet meer met strijdbare mannen worden gedicht.
Het meest indrukwekkende hoofdstuk is dat waarin over het bombardement in 1942 op Keulen wordt verteld. Ruim 1000 vliegtuigen werden ingezet en de beschrijving van wat er zich in de stad afspeelde, laat niets aan de verbeelding over. Hoe de vliegeniers dit beleefden, komt niet ter sprake. Het lijkt voor de hand liggend dat men weinig medelijden had omdat het de vijand betrof die zo zijn verdiende loon kreeg. Toch is het een boeiende vraag of er ook vliegeniers waren die er moeite mee hadden om vrouwen en kinderen, die op zichzelf buiten de oorlog stonden, op een gruwelijke manier de dood in te jagen.
Aangrijpend is het zogenaamde vergissingsbombardement op Nijmegen dat voor de bevolking een ware hel is geweest. Er vielen 750 slachtoffers en de verwoesting was enorm.
Mooi is het verhaal van een vliegenier die na de crash in Friesland weet te ontsnappen en met hulp van het Friese verzet tijdelijk op Engelsmanplaat in de Waddenzee verblijft.
Gerard Groeneveld publiceerde in 2018 Nach Holland, een boek over de Tweede Wereldoorlog met foto’s van Duitse soldaten dat een ander perspectief met zich meebrengt.
Neergestort belicht in ‘kleine’ verhalen een wezenlijk aspect van de Tweede Wereldoorlog dat zich weliswaar hoog boven de bewoonde wereld afspeelde maar daar op vaak ruwe en dodelijke wijze mee werd verbonden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
