Een pleidooi voor kwetsbaarheid, onzekerheid en falen
De auteurs
[Recensie] Voorberg, Tempelman en Kalkman zijn respectievelijk theoloog, filosoof en religiewetenschapper. Alle drie zijn ze actief binnen christelijke ‘pioniersplekken’ in Amsterdam. Voorberg is het meest bekend, vooral vanwege zijn voortrekkersrol bij We Gaan Ze Halen, dat aandacht vroeg voor de onmenselijke situatie van vluchtelingen aan de Europese grens.
Thematiek
Het boek beoogt de lezer in te wijden in wat de auteurs ‘radicale theologie’ noemen. Wat bedoelen ze daarmee? Een aantal motieven en thema’s zijn van belang. Ze kennen een positieve rol toe aan ‘de dood van God’, die via Nietzsche en de postmoderne filosofen ook bij sommige denkers binnen het christendom serieus werd genomen. God is niet de grote metafysische oplosser van al onze problemen, maar eerder een storende factor, een leegte die de bestaande orde interrumpeert. Ze zijn fan van Derrida’s ‘deconstructie’, het kritisch analyseren van alledaagse systemen, structuren en concepten om te bekijken wat ze waard zijn en wat ze met ons doen. Bovenal biedt het boek een pleidooi voor onzeker weten. Radicale theologie, zo betogen de auteurs, is een uitnodiging om onzekerheid te omarmen, om de duisternis binnen te gaan en te ontdekken dat juist dan de hoop kan ontvlammen.
Opbouw
In het eerste deel legt Kalkman uit wat radicale theologie is en waar het vandaan komt. Hij sluit met name aan bij twee denkers: John Caputo en Slavoj Zizek. Het tweede deel, ‘een kleine dogmatiek van onzeker weten’ is van de hand van Tempelman. Hij benadert enkele klassieke theologische thema’s (antropologie, christologie, soteriologie) met een radicaal theologische blik.
In deel drie verbindt Voorberg deze gedachten met wat hij een onzekere praktijk noemt. Je zou het een aanzet voor een ‘ethiek’ of ‘praktische theologie’ kunnen noemen. Pointe: je weet nooit precies waar je mee bezig bent. Heldere doelstellingen of oplossingen zijn ook niet alles. Stort je liever in een open, creatief proces. Belichaam het evangelie in plaats van het steeds te willen beredeneren.
Typische zinnen
“Kerken zouden plekken moeten zijn van ongeloof in plaats van geloof. Geen oases in de verdorde woestijn van deze wereld, maar een woestijn in een ons omringende oase van neonlicht en beloftes: kom, koop, eet, drink, dan word je gelukkig.”
Reden om dit boek niet te lezen
Is radicale theologie nu wel iets eigens, een “nieuwe vorm van theologisch weten”, zoals het boek stelt? Je zou prima kunnen beweren dat de motieven die in dit boek centraal staan gewoon integraal onderdeel zijn van de complete christelijke theologische traditie. De auteurs verzetten zich tegen kenmerken van de moderniteit (systeembouwerij, de hang naar beheersbaarheid en kenbaarheid), maar lijken te vergeten dat de theologische traditie gewoon op hun hand is – of in ieder geval: zeer vertrouwd met hun radicaliteit.
Dat geeft radicale theologie als niche iets aanstellerigs. Het keert zich tegen een gevestigde kerk en theologie om een soort nieuw clubje van postmoderne ingewijden te vormen. Geloven moet vooral moeilijk, radicaal, wantrouwend, hip en onbehaaglijk zijn. Niet echt iets voor gewone mensen.
Reden om dit boek wel te lezen
Het boek vormt een aanstekelijk pleidooi voor een vorm van weten en menszijn waarin ruimte is voor kwetsbaarheid, onzekerheid en falen. Geloven biedt volgens dit boek geen uitvlucht uit de complexiteit van het menselijk bestaan, maar omarmt het veeleer. Daarin is het niet uniek en nieuw (eigenlijk alle christelijke boeken gaan daar op de een of andere manier over tegenwoordig), maar het levert er wel een vurig en eigenzinnig betoog voor. Dit boek valt met name op door z’n intellectuele, filosofische inslag. Je kunt niet zomaar wat onzeker weten, deze jongens hebben er flink voor gestudeerd. Nietzsche, Feuerbach, Derrida, Caputo en Zizek: de auteurs weten er sappig over te vertellen.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
