Religie doordrenkt van mythes
Jonas Slaats ontrafelt mythes over religie. “Wat we denken over religie,
komt niet overeen met wat religie in werkelijkheid is.”
[Recensie] Religie is een begrip dat alsmaar terugkeert in onze maatschappelijke debatten. In die zin lijkt het een duidelijk concept te zijn. Maar wanneer we naar een heldere definitie zoeken, stuiten we al gauw op diverse problemen. Zo tref je de veronderstelling aan dat religie zich voornamelijk op geloof baseert, dat religie oorlog veroorzaakt of dat het verschijnsel religie tegenover spiritualiteit en mystiek staat. In zijn boek Religie herzien stelt Jonas Slaats deze begripsvorming ter discussie. “Ik wil het onderwerp ‘religie’ in een nieuw perspectief plaatsen door de basisveronderstellingen die erover bestaan in twijfel te trekken.”
Aan de hand van zeven mythes laat de Vlaamse filosoof, theoloog en antropoloog de gecompliceerdheid van religie zien. Zo nuanceert hij het idee dat religies gedefinieerd worden door gedragsregels en plaatst hij vraagtekens bij de opvatting dat het onderscheid tussen de verschillende religies gemakkelijk is aan te geven. “Wat we denken over religie, komt niet overeen met wat religie in werkelijkheid is”, aldus Slaats.
Ter ontkrachting van de door hem besproken mythes haalt hij voorbeelden aan uit de geschiedenis en uit verschillende tradities. Hij focust daarbij op onderwerpen die in het huidige debat vaak naar voren komen. De tegenstelling tussen religie en wetenschap en tussen een religieuze en seculiere samenleving zijn daarin al jaren kernthema’s. Dit soort moderne mythen geven betekenis aan de huidige maatschappij, maar creëren daarnaast een ongerechtvaardigd wij-zij-denken. Door het ontkrachten van de zeven mythes poogt Slaats een nieuwe visie te ontwikkelen op het begrip religie. Deze visie is er een van complexiteit, fluïditeit en minder tegenstellingen. Zo ontwikkelt Slaats een uitgangspunt dat het samenleven in een geglobaliseerde wereld gemakkelijker zou kunnen maken.
De auteur is zich ervan bewust dat hij met dit boek gangbare opvattingen over religie op losse schroeven zet. Hij wil mensen echter attenderen op het feit dat veel ideeën over religie niet overeenkomen met de realiteit. “Geen enkele definitie groeide ooit uit tot een algemeen aanvaarde standaard. Meer nog, een van de weinige breed gedeelde ideeën binnen de huidige religiewetenschappen is juist het feit dat zo’n sluitende definitie niet voorhanden is.”
Strikt genomen kan de stelling dat religie veelomvattend is, het debat daarover zowel ten goede als ten slechte komen. Slaats’ bedoeling is vooral om de maatschappelijke spanningen rond religie te overstijgen en te tornen aan fundamentalisme. In zijn ogen is fundamentalisme, waarbij een pure vorm van religie wordt aangehouden, een ongefundeerde wijze om zich beter te wanen dan een ander en met anderen conflicten aan te gaan. Ook het secularisme maakt zich daaraan volgens hem schuldig. “En als we deze tweespalt – en de conflicten die eruit voortvloeien – willen overstijgen, dan moeten we dringend religie herzien”, stelt Slaats.
Eerder verschenen van deze auteur de boeken Fast food fatwa’s: over islam, moderniteit en geweld en Soefi’s, punkers & poëten. Een christen op reis door de islam. Met Religie herzien. Voorbij het wij-zij-denken van seculier versus religieus biedt Jonas Slaats een welkome onderbouwde en kritische blik op het denken over religie.
—
Eerder verschenen in Volzin
