Inquisitie in het barre noorden
[Recensie] De korte debuutroman waarmee Bernard du Boucheron, in een eerder leven onder meer commercieel directeur van de grote Franse ondernemingen Aérospatiale en Alcatel, in het najaar van 2004 op 76-jarige leeftijd eenieder verraste, mag met recht in elke zin van het woord ijzingwekkend worden genoemd.
Zijn onderwerp is niets minder dan de ondergang van elke vorm van beschaving en moreel besef wanneer de mens geconfronteerd wordt met extreme vormen van natuurgeweld waartegen de cultuur geen verweer meer biedt.
In de 14de eeuw wordt de priester Montanus door zijn superieur op expeditie gestuurd naar de nederzetting Gardar, in het Noordpoolgebied, waar al jarenlang geen contact meer mee is geweest. Als een inquisiteur avant la lettre krijgt hij de taak er te waken over het geloof en de goede zeden van de inwoners.
Na een barre, maandenlange reis in het speciaal voor deze tocht gebouwde schip Korte Slang treft hij een kleine, half verhongerde gemeenschap aan. Het isolement van meer dan vijftig jaar en het meedogenloze, ijzig koude klimaat hebben de bewoners verdierlijkt en beroofd van de laatst restjes beschaving. Overspel, incest, moord, kannibalisme en ongeloof tieren er welig. Montanus grijpt krachtdadig in en geeft opdracht tot geselingen en ter doodveroordelingen.
Ook de vermakelijkheden waarmee de bewoners op de dag des Heren de tijd korten, munten niet uit door fijnzinnigheid, en een van de verdere maatregelen die de nieuwe geestelijke leidsman zich gedwongen ziet te nemen, is het verbieden van de populaire paardengevechten: “Er waren zondagen bij“, zo schrijft Montanusin het verslag aan zijn superieur, “dat ik de lijken van hengsten zag die met een door hoeven opengetrapte buik in de avondschemering, in de gletsjerwind lagen te dampen; terwijl kinderen te midden van de warme ingewanden speelden of de darmen als snoeren om hun hals hingen.“
De auteur heeft een buitengewoon scherp oog voor sprekende details, en dankzij zijn grote kennis van maritieme en godsdienstige zaken en van de leefomstandigheden in het Poolgebied heeft het relaas een grote overtuigingskracht. De – uiteindelijk vergeefse – pogingen van Montanus om de bevolking weer in het rechte spoor te krijgen en om hen te leren zelfvoorzienend te worden op voedselgebied, lijden tenslotte definitief schipbreuk wanneer hij bij een plaatselijk meisje een kind verwekt.
Ondanks de aaneenschakeling van gruwelijke gebeurtenissen en de uitzichtloze neergang van deze kleine gemeenschap is het lezen van deze korte roman een groot genoegen. Dat is vooral te danken aan de meesterlijke, archaïserende en onaangedane stijl waarin Du Boucheron zijn boek heeft geschreven. Die geeft het relaas de ondertoon van een authentiek inquisitie-verslag, terwijl de lezer de onopgesmukte weergave van de feiten tegelijkertijd ervaart als uiterst macabere, zwarte humor.
Deze fraaie roman leverde Du Boucheron in zijn vaderland naast veel lof ook meteen de hoog aangeslagen Grand Prix du roman de l’Académie Française op. Trefzeker, in tomeloze vaart en meteen grimmige ironie, verhaalt hij van de teloorgang van de geïsoleerde leefgemeenschap en van de man die de opdracht had haar te redden. Het relaas van deze expeditie naar de grenzen van de menselijkheid zal de lezer ongetwijfeld nog lang bijblijven.
—
Eerder verschenen in Trouw
