Over koeien en schapen, dochters en vaders, goed en kwaad
[Column] Hoe de boeken die ik lees op mijn weg komen, is een verhaal apart. Ik geloof zeker dat er meer tussen hemel en mijn boekenkast is. Want het kan geen toeval zijn hoe het vaak gaat – dat zal ik nog weleens verder duiden. Feit voor nu is dat ik recent het boek van Peter Middendorp Jij bent van mij op het nachtkastje van mijn geliefde vond. Ik heb haar nog steeds niet gevraagd hoe ze daar aan komt, want ik koester de mysteries in mijn leven. Ik ben het wel meteen gaan lezen. En ik vertel dadelijk waarom.
Middendorp vertelt het relaas van de stille en introverte boer Tille Storkema die met zijn vrouw en twee kinderen in Noordoost-Friesland een boerenbedrijf heeft met koeien. De man draagt een geheim met zich mee; hij heeft “op een zekere dag” een “ongeluk in een weiland” begaan en een meisje van zestien verkracht en vermoord. Het boek laat zien hoe het met hem is vergaan, probeert verklaringen te vinden voor zijn gedrag en hoe hij jarenlang rond kon blijven lopen na het plegen van zo’n ernstig misdrijf. Pas dertien jaar later wordt Tille na een DNA-test gearresteerd. Al die tijd verdachten de mensen uit de dorpen in de omgeving azielzoekers uit het AZC in de buurt. Het verhaal is sterk gebaseerd op de beruchte moord op Marianne Vaatstra in 1999, die lang de gemoederen bezighield.
Interessante thematiek. Middendorp kan mooi schrijven en neemt je mee naar de diepste zielenroerselen van de moordenaar. En passant lees je veel over het boerenbedrijf, het houden van melkkoeien en de achteruitgang van de natuur door toedoen van de boerenstand. Centraal in het boek staat de relatie tot het oudste kind, dochter Suze, waar Tille zielsveel van houdt. Tijdens de moord is Suze een paar jaar oud; tegen de tijd dat Tille wordt gearresteerd heeft ze de leeftijd van het vermoorde meisje.
Tijdens het lezen begon het boek me steeds meer tegen te staan. Zeker omdat het boek eigenlijk de moord vergoelijkt. Dat kun je Middendorp natuurlijk niet aanrekenen, hij voert de boer als ik-persoon met al zijn motieven op; dat wilde hij onderzoeken. Maar zit ik daarop te wachten? Het bekende rijtje waarmee mannen zich vrijspreken komt weer langs: dat zijn vrouw steeds dikker en onaantrekkelijker werd en hem ook nog eens seksueel afwijst, waardoor Tille wel ‘s nachts op pad moet om bij de hoeren aan zijn gerief te komen; de veel te uitdagende kleren van jonge vrouwen; dat hij eigenlijk een goede man is die niet over zijn gevoelens kan praten, maar het wel goed voorheeft met iedereen, en dan een keer in de fout is gegaan. Kom op, de meeste mannen vermoorden en verkrachten nooit meisjes, ook de meeste introverte en stille boeren niet. Tille, wat je er ook van wilt maken, is een klootzak en blijft een klootzak die het leven van een jonge vrouw brak, letterlijk. De echte dader kreeg 18 jaar cel.
Een paar weken eerder las ik een ander boek, ook over een boer, en zijn dochter, (nu Simone), en een boerenbedrijf (nu schapen). Dat zijn echter niet de enige overeenkomsten met Jij bent van mij. Het boek heet Venus in het gras en is van de voormalige wetenschapsjournalist en sinds zijn verrassende debuut Magda is overal van twee jaar geleden, romanschrijver Christian Jongeneel. In Venus in het gras hebben we ook te maken met een gezin waar van alles aan de hand is. De moeder overlijdt aan kanker als de dochter vijf is. Vader voedt de dochter op zo goed en zo kwaad als het kan, ze leiden net als Tille en zijn gezin een wat teruggetrokken bestaan. Stille, harde werkers, geen praters. Het meisje heeft geen vriendinnen; ze wordt op school uitgemaakt voor ‘schapenkut’ totdat ze één van de daders een bloedneus slaat. Ze is verder alleen met haar vader. Het boek begint als ze wegloopt van huis, door de weilanden rond de boerderij. Ze is naakt, haar kleren heeft ze afgedaan, alsof ze zich wil bevrijden. Ze is inmiddels 19 jaar oud. Ze wordt opgepikt door de vriendelijke en moederlijke lerares kunstgeschiedenis Hella die net langsrijdt op weg naar vakantie in Zuid-Frankrijk. Ze stopt en vraagt Eveline of alles goed gaat. Het meisje besluit mee te gaan. Het boek, ook in de ik-persoon geschreven en verteld vanuit Simone, springt wisselend tussen het verblijf in Zuid-Frankrijk en het terugblikken op Simones jeugd op de boerderij. Ook hier leren we alles over het boerenbedrijf, hoe je schapen houdt, fokt en slacht. Ook Jongeneel kan erg mooi schrijven. Maar dit boek sprak me veel meer aan.
Het is duidelijk dat er van alles met Simone aan de hand is. Wat? Dat moet de lezer zelf maar ontdekken. Waar Middendorp met zijn Jij bent van mij stopt, gaat Jongeneel met Venus in het gras verder. Middendorp verdiept zich in de vader, Jongeneel in de dochter en hoe zij verder moet, hoe zij uit de puinhopen van haar gezin de brokstukken weer moet oppakken en haar leven moet vormgeven. Middendorp leverde ons een zwartgallig boek over de donkere kant van het bestaan. Jongeneel levert ons een boek van hoop en liefde. Toch ter verdediging van Middendorp: Venus in het gras, dat ik de afgelopen week herlas, werd door zijn boek nog veel krachtiger. Twee boeken met vele overeenkomsten maar ook enorme verschillen. Ze beide lezen is een must, het is boeiend om te zien hoe de schrijvers keuze maken in wat ze vertellen en wat niet. Daarom deze tip voor de uitgevers: breng ze in een box uit, samen. Noem de box: ‘Over koeien en schapen, dochters en vaders, goed en kwaad.’
Ik geloof er heilig in dat ik deze boeken zo kort na elkaar heb moeten lezen. Mijn almachtige God van de boeken heeft weer eens mooi werk geleverd door deze boeken mij aan te reiken.
—
Eerder verschenen in Bazarow Magazine
