Schreeuwt om een maatschappijkritische noot
[Recensie] Het eerste literaire werk Voorwaardelijke liefde van Thierry Baudet, de politicus die gedurfde uitspraken niet schuwt, gaat over een promovendus in Amsterdam die door de tweelingzussen Thessa en Madelon wordt gevraagd als escort te komen werken voor hun bedrijf. Deze Gregor, die in wezen de existentialistische vrijheid van alle vrouwen verlangt, worstelt met zijn eigen onzekerheden en zijn controledrang, een restant uit zijn eigen verleden. En daarmee komt gelijk het belangrijkste thema van dit boek aan bod: vrijheid.
Het idee van het boek is interessant. Vrouwen die mannelijke escorts inhuren ten behoeve van hun genot, op een tijdstip en plaats waarop het de vrouw uitkomt. De tweelingzussen Thessa en Madelon zijn geëvolueerde versies van de ouderwetse feminist. Het verhaal doet zo nu en dan denken aan E.L. James’ Fifty shades of Grey. Alleen is Voorwaardelijke liefde een tikkeltje duisterder en is de hoofdpersoon lomper. Bovendien zijn de vrouwen in het boek te statisch neergezet als personages om een interessante dialoog te kunnen lezen.
“Haar vleeslap cirkelde rond in mijn mond en was niet van plan zomaar plaats te maken.”
Het lijkt erop alsof Baudet zijn hoofdpersonage Gregor zo realistisch mogelijk heeft willen neerzetten, in al zijn lelijkheid. In wezen is Gregor in de knop gebroken, als man, als libertijn, als persoon. De titel van het boek, Voorwaardelijke liefde, verwijst naar de jeugd en het bijbaantje van Gregor waarover de lezer meeleest met de meest innerlijke gedachten van de hoofdpersoon. Echter, het is soms even zoeken waarop Gregor precies reflecteert, het feminisme, zijn eigen jeugd of zijn heimelijke verlangen naar Thessa en Madelon? Of vrijheid voor het individu?
”Ik vervloekte ze, ik bewonderde ze.”
De eerste twee opties, het feminisme of zijn eigen jeugd, zijn echter te mager uitgewerkt om op te kunnen reflecteren als lezer. De optie met betrekking tot zijn verlangen naar de zussen, wordt helaas in zijn geheel vermeden, wat jammer is. De heimelijke aversie als heimelijke bewondering die Gregor koestert voor de zussen Thessa en Madelon intrigeert. Hoewel dit in enkele scherpe bewoordingen aan bod komt en het motief doet verlangen naar verdieping, blijft de werkelijke confrontatie uit.
“Voor de ambitieuze tweeling zou het liefkozende verkleinwoord ‘schatjes’ licht krenkend werken. Een belediging, verpakt als compliment. Je zaait verwarring, want het compliment aanvaarden betekent tegelijk het incasseren van een belediging.”
En dus kom je als lezer al snel uit bij ‘vrijheid’ als hoofdonderwerp van Gregor’s reflecties. De keuze voor de man om als escort te werken, de keuze voor de vrouw een escort in te huren, vrijheid van religie. Bij de beschrijvingen van Gregor’s avonden als escort kun je hier en daar zelfs wat libertijnse elementen vinden. Af en toe doet Baudet een poging het thema individuele vrijheid breder te trekken en het verhaal in een cultureel maatschappelijke context te plaatsten, maar daar gaat hij dan niet op door. Wat jammer is, want hierdoor blijft het bij oppervlakkige uitspraken die prikkelen, maar niet overtuigen. Het verhaal is wat dit betreft eveneens onvoldoende uitgewerkt om als libertijns bestempeld te kunnen worden.
“Meisjes, niet meer opgegroeid in – en gecorrigeerd door – een cultuur die hen beschaaft, die hun onverzadigbare seksuele honger aan banden legt, die hen conditioneert om van clitoraal, vaginaal te worden: ze vallen op botte klootzakken. De emancipatie heeft het roofdier in hen gewekt.”
De reflectie op het leven van de hoofdpersoon als escort is een belangrijk uitgangspunt van het boek. Hierdoor komen controversiële onderwerpen aan bod, waarbij vrouwen veelal in vernederende rollen worden beschreven. Wie slechts oppervlakkig leest, zal er misschien een aanval op de vrouwenemancipatie in zien. Zelf had ik ook graag willen zwelgen in het bespeuren van laakbaar gedrag bij de misogyne hoofdpersoon om vervolgens een epistel te schrijven over vrouwenrechten. Dat doet echter het boek geen recht. Om Gregor als misogyne man te bestempelen zou te makkelijk zijn. In wezen heeft Baudet ons namelijk de tekortkomingen van de mannelijke hoofdpersoon laten inzien. Zijn verlangen naar intimiteit verstoort zijn wereldbeeld. In wezen wil Gregor vrouwen helpen, alleen de hulp is geveinsd, net zoals zijn hele leven schijn is. Iedere vrouw of man die dan ook reageert op dit boek vanuit een feministisch standpunt doet zichzelf tekort. Vrouwen als Joke Smit hebben zich juist willen onttrekken aan de hiërarchische verhoudingen tussen mannen en vrouwen. Joke Smit in haar artikel Het onbehagen bij de vrouw in 1967: “’Mannen hebben het heerlijk, vrouwen hebben het rot’, dit is het bezinksel dat achterblijft na lezing van een overigens voortreffelijke studie als Le deuxieme sexe van Simone de Beauvoir. Het is een bezinksel dat de werkelijkheid vervalst: als er een tweede sexe is, dan horen de meeste mannen er ook toe.”
“Nooit heb ik vrouwen kwaad willen doen. Integendeel. Ik heb voor ze willen zorgen, ze willen beschermen. Zo zag ik mijn rol… Het is een getuigschrift, en als ik ooit terecht kom te staan, zal het dienen als mijn verdediging.”
En dit is misschien nog wel het meest pijnlijke van het boek, dat de zelfreflectie van hoofdpersoon Gregor onvoldoende wordt uitgewerkt om geloofwaardig te zijn. Marlon Brando komt net iets te vaak aan bod en er wordt net iets te veel trots gehaald uit het feit dat de hoofdpersoon seksuele speeltjes kent en gebruikt. Het geheel doet jongensachtig aan. Als lezer ervaar je al snel medelijden met de hoofdpersoon, waardoor de teksten van Gregor steeds vaker platitudes worden. Dit maakt het verhaal saai.
“Het maakt niet uit wat vrouwen je allemaal vertellen over dat seks met jou ‘anders’ of ‘echter’ is dan met hun vibrator; tegen zestig trillingen per seconde kun je eenvoudigweg niet op.”
Af en toe doet het denken aan boeken van Markies de Sade, de seksuele sadist, vanwege de kilheid waarmee beide hoofdpersonen seksualiteit beleven en er tegelijkertijd er hun hele leven aan ophangen. Waar Markies de Sade zijn kritiek op de moraal van zijn tijd in zijn boeken altijd in een filosofisch-maatschappelijke context beschreef, blijft het verhaal van Baudet heel beperkt, slechts gericht op het leven van Gregor. Wat jammer is. Een uitwerking van Gregor’s denken en handelen had de roman een meer actuele, moraalfilosofische relevantie verschaft, want zowel het verhaal als de politieke achtergrond van de schrijver schreeuwen om een zekere maatschappijkritische noot.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
