Leven, visioenen, geneeskunst, muziek
De schrijver
[Recensie] Neerlandicus en sociaal wetenschapper Hans Wilbrink (1949) stelde dit boek samen en schreef de levensschets van Hildegard van Bingen. Hij promoveerde op haar leven en werk en dat van Hadewijch van Brabant, en schreef hier boeken over. Onder de acht vrouwelijke medeauteurs bevinden zich theoloog en musicus Hanna Rijken (1980), docent spiritualiteit en mystiek Kitty Bouwman (1959), filosoof en docent klassieke talen Mieke Kock-Rademakers (1944) en huisarts Lutgart Gillis (1954).
Het thema
Dit is niet het eerste boek over de Duitse Hildegard van Bingen (1098-1179), maar die eerdere boeken gingen vaak over een deelaspect van de veelzijdige mystica. Zicht op Hildegard poogt een integraal beeld te geven van haar leven, werk, theologie, filosofie, visioenen, handschriften, muziek, beeldende kunst en geneeskunde, vanuit kenners van zowel Van Bingen als een van deze disciplines. Ze baseren zich op haar vele geschriften. Verder is er een interview met Philippa Rath, benedictines in de Hildegardabdij in het Duitse Eibingen die betrokken was bij de voorbereiding van Hildegards heiligverklaring in 2012.
Opvallend
Het meest opvallend is hoe veelzijdig maar ook hoe rechtlijnig en dogmatisch Hildegard van Bingen was. De vrouw die zo lieflijk schreef over Gods moederliefde en ons verlangen Gods liefde te ontvangen als een ‘beekje van kracht’, bleek ook stevig orthodox-katholiek die geen blad voor de mond nam en anderen de les las, soms met inzet van haar visioenen. Uit het boek rijst het beeld van een eigengereide, temperamentvolle, intelligente, multi-getalenteerde vrouw met een gezaghebbende invloed tot de paus aan toe. Geliefd en verguisd. Ook in haar drukbezochte klooster op de Rupertsberg in Bingen hield ze flink de wind eronder met strenge straffen en nadruk op nederigheid en deugdzaamheid. Ten tijde van de Reformatie werd ze omschreven als een ‘proto-protestant’. Dat gaat Wilbrink ‘misschien wat te ver’, haar theologie is daarvoor wat ‘dogmatisch en orthodox’, maar ‘ze legde wel, als het moest meedogenloos, de vinger op de zere plekken van het instituut Kerk’. Tegelijk worstelde ze met een zwakke gezondheid en was langdurig ernstig ziek. Opmerkelijk is ook Hildegards visie op de oorzaak van ziekte met een direct verband tussen gemoedstoestanden en negatieve reacties daarop. Gelovigen die ziek worden, worden dat door angst of omdat God hun ziel als offerziel gebruikt om anderen te redden.
Mooie passage
“Van U vloeien de wolken, vliegt de bovenlucht ijlings voort, hebben de stenen vocht, leiden wateren hun stroompjes naar buiten en dauwt de aarde van groene groeikracht.” Uit O Ignis Spiritus, een zintuigelijke lofprijzing van de levensgeest, besproken in Rijkens bijdrage over Hildegards muziek.
Reden om het boek niet te lezen
Soms zijn de kenners duidelijk fan van Hildegard. Wilbrink uit zich iets te vaak in superlatieven die eerder verdacht maken, terwijl de feiten prima voor zich kunnen spreken. Herhaaldelijk staat er dat Hildegard immer populair en invloedrijk is, maar bij wie, hoe en waar dat nog meer is, had concreter gemogen. De beschrijving van Hildegards geneeskunde roept veel vragen op. Hoewel Gillis waarschuwt een arts te raadplegen en Hildegards tips als complementair te zien, passeert een aantal dubieuze adviezen de revue, zoals dat hondsdraf elixir ‘recent zijn nut heeft bewezen bij covidpatiënten die nog pijn op de borstkas hadden’. Dit blijkt online niet vindbaar en vraagt op z’n minst om bronvermelding. Sommige bijdragen zijn wel erg specialistisch. Hoeveel wil je als leek weten over de techniek achter haar notenschrift of handschrift? Ook het fictieve interview met de mystica is misschien al te creatief.
Reden om het boek wel te lezen
Eenmaal geaccepteerd dat de bril bij sommige schrijvers wat rozer is, is het een leerzaam boek. Goed onderbouwd, afwisselend, in evenwicht. Duidelijker wordt wie Hildegard was als persoon, haar veelzijdigheid en hoeveel waardevols er te ontdekken valt, vooral in de hoofdstukken over haar leven, kosmologie, muziek en taal.
—
Eerder verschenen in Trouw
